کاربرد خویشکاری‌های مذهبی به عنوان نیروهای یاریگر در داستان مهر و ماه

چکیده: داستان مهر و ماه یکی از قصّه­های ادبیّات عامیانۀ فارسی است که به دو صورت نظم و نثر باقی مانده­است. جمالی دهلوی و حسینی شیرازی دو روایت منظوم در قالب مثنوی از آن ارائه داده­اند و روایت منثور آن را مؤلّفی نامعلوم در سدۀ نهم نوشته ­است. به جهت حضور شخصیّت­های جادویی و پریان در این اثر، می‌توان آن را در زمرۀ قصّه­های پریان طبقه­بندی کرد. مسئلۀ اصلی در این مقاله، مقایسۀ تطبیقی ریخت­شناسی پراپ با ساختار قصّه‌های ایرانی است. هدف این پژوهش بررسی خویشکاری‌های دینی قصّه است که مسلماً در طبقه‌بندی پراپ وجـود نداشتـه‌ است. در حقیقت نوشتـار موجـود تلاش می­کند تـا ریخت­شناسی پراپ را در فضای قصّه­ای ایرانی، بومی کند و شخصیّت­ها و یاریگران دینی را تشخیص دهد. شیوۀ کار در این مقاله تحلیلی- تطبیقی است. نتیجۀ این مطالعه، تشخیص جلوه‌های خویشکاری­ دینی در قالب اعمالی چون دعا، نماز، نذر، روزه، شفاعت، شکر و سجده است. در این قصّه، یاریگران از میان شخصیّت­های مذهبی انتخاب شده­اند. حضرت علی(ع) و پیامبر اکرم(ص)، دو شخصیّت دینی در این قصّه هستند که مطابق طبقه­بندی پراپ، در نقش یاریگر ایفای نقش می‌کنند.